| |
Sıkıştırılmış havanın enerji kaynağı olarak kullanılması, ilk çağlarda, ilkel insanların alevlendirmek için ateşe üfledikleri tarihlere dayanır. Sağlıklı bir yetişkin, 0,02 — 0,08 bar kadar bir basınçta, dakikada 100 litre hava üfleyebilir.
Eski Mısırlılar, İ.Ö. 1500 yıllarında, metal erittikleri fırınların sıcaklığını artırmak için, hayvanların1360 işkembelerinden yapılmış hava püskürtme tulumları kullanırlardı. Sonradan körüğe dönüşen bu aygıt, XVII.ye XVIII. yüzyıllara kadar, başlıca hava sıkıştırma aracı olarak varlığını korudu. O tarihten sonra, endüstri alanındaki gelişmelere uygun yeni düzenekler yapıldı. Bunlar, TÜNEL YAPIMI, hava basınçlı iletim sistemleri, yolcu taşıyan ASANSÖR'ler ve seri üretimde tezgâh kumandası gibi çeşitli yerlerde kullanıldı. İlk kompresör, kas gücüyle çalıştırılıyordu. Sıkıştırılmış hava, elde edildikten sonra güç kaynağı olarak depolanabilir; ama önce, kompresörü çalıştıracak bir enerji kaynağı, yani BİRİNCİL İŞ MAKİNALARI'ndan biri gerekir. Bu güç kaynağı, su enerjisi, gaz, elektrik, benzin ya da dizel motoru, hattâ bir gaz türbini olabilir.
Kompresörlerin birçok türü vardır; ama bunların en yalın örneği olarak bisiklet pompası gösterilebilir. Pompanın ileri geri hareket eden pistonu, köseleden yapılmış bir supap biçimindedir. Piston, elle çalışır ve gövdeyi oluşturan silindirin içinde hareket eder. Piston geriye doğru çekildiği zaman yanından geçen hava, normal basınçta silindirin içine dolar. Piston kolu ileri itilince, silindirdeki havanın direnci,kösele pistonu gerer ve hava, dışarı sızmadan sıkışır. Silindirin içindeki basınç yeterli düzeye ulaşınca, silindirin ucundaki tek yönlü supap açılır ve hava, şişirilecek lastiğe dolar.
Pistonlu kompresör: Elektrik motoruyla çalışan pistonlu kompresörler, endüstride en çok kullanılan kompresör türüdür. Belirli bir yere kurulan ya da inşaatlarda ve yol yapımında kullanılacak biçimde araba üstüne takılan pistonlu kompresörler, benzin ya da dizel motoruyla çalışır. Kompresörün önemli parçaları, gövde, krank mili, piston kolu, piston ve silindirdir. Emme ve egzoz supapları, silindirin üstünde yeralır. 56 bar'a kadar olan basınçlar için tek kademeli modeller yeterlidir, ama daha yüksek basınçlara ulaşmak için, iki kademeli (alçak ve yüksek basınç kademeli) kompresörler kullanılır.Alçak basınç silindirinde atmosfer basıncmdaki hava, kompresörün çıkış basıncının kare köküne eşit bir basınç değerine kadar sıkıştırılır. İkinci kademedeyse, daha da sıkışarak, çıkış değerine ulaşır. Bu oranlarda güç gereksinmesi en alt değerindedir. Sıkışma sonunda, ısı ortaya çıkar. Yağlamayı etkileyebilecek sıcaklık sorununu ortadan kaldırmak için, alçak ve yüksek basınç kademelerinin arasına genellikle bir soğutma düzeneği yerleştirilir. Bu amaçla, su ya da hava soğutmalı ısı değiştiricisinden yararlanılabilir.
İÇTEN YANMALI MOTOR'larda olduğu gibi, kompresörlerde de, silindirlerin dizilişi ve düzenlenmesi çok çeşitlidir. Ama çoğunda, art soğutucu türünden bir ek soğutma kademesi bulunur. Soğutma, aygıtın büyüklüğüne ve özelliklerine göre ya havayla ya da suyla sağlanır. Sıkıştırılmış hava, çoğunlukla bir depoda biriktirilir.
Dönel kompresörler: Kompresörlerin, dönme ilkesine göre çalışan iki önemli türü daha vardır. Burgulu kompresör, içi içe girmiş durumda, birbirine, dokunmadan dönen ve havayı bir yandan alıp, sarmalların dönmesiyle sıkıştıran iki sarmal çiftinden oluşur. Bu modeller, hem küçük, hem de yüksek hızlarda çalışmaya elverişli olduklarından, yüksek hava debisi gerektiren durumlarda kullanılırlar.
Paletli kompresörün de birçok modeli vardır. Bunların çoğunda, bir silindirin içine merkezden kaçık biçimde yerleştirilen ve üstünde çapsal yönde hareket edebilir paletler bulunan bir rotor vardır. Rotor döndüğü zaman paletler, merkezkaç kuvvetin etkisiyle dışarı doğru kayarak, silindir ile palet arasından hava sızmasını engeller. Rotor merkezden kaçık olduğundan, silindir çeperi ile rotor arasındaki uzaklığın en büyük olduğu bölgede, paletlerin arasına giren hava, dönme işlemi sırasında sıkışarak, silindirin basınç bölmesine iletilir.
5 bar basınca kadar tek kademeli yapılan paletli kompresörlerin, bundan daha büyük basınç değerleri için iki ya da daha çok kademeli yapılması gerekir. Dengeli olmakla birlikte alçak basınçlara daha uygun olan paletli kompresörler, tükettikleri enerji bakımından, pistonlu kompresörlerden daha düşük verimlidirler.
Kullanım alanları: Kompresörlerin kullanım alanı çok geniştir. Taşınmayan kompresörler, küçük aletleri çalıştıran ya da lastik şişiren aygıtlarda, havalı matkaplarda, otomobil bovama sistemlerinde, pnömatik preslerde, bira ve sıvı pompalarında ve gelişmiş tezgâhların basınçlı kumanda sistemlerinde kullanılır. Taşınabilen kompresörlere ise, beton kırmakta ve kaya delmekte kullanılan hava tabancaları ile pompalarda raslanır. Sıkıştırılmış hava, enerjinin güvenilir bir türü olduğundan, patlayıcı gaz bulunan yerlerde ve su altında güvenle kullanılabilir.
|
|
